’s Heeren Vruchten, 7 november 2023 – De laatste cursusdag vond op 27 oktober 2023 plaats in Rotterdam. Het startpunt was de woning van Max de Corte, medeoprichter van Coöperatie Ondergrond, de organisatie die deze cursus heeft gearrangeerd. In de ochtendsessie ging Max in op hoe hij gekomen tot waar hij nu staat. Vanaf het einde van zijn kantoorbaan in 2010, toen hij werd geïnspireerd door Rob Hopkins, de visionair achter de “Transition Movement”, die sinds 2008 burgers heeft geholpen om wereldwijd meer dan 900 “Transition Towns” te creëren. Het wordt wel de “grootste stedelijke brainwave van de eeuw” genoemd. Via een doe-het-zelf-werkplaats in een kraakpand aan de Vlietlaan in Rotterdam-Kralingen en een Materialen magazijn naar een voedseltuin (permacultuur) aan de Keileweg.
Oneliner: Het ontwerp is niet leidend, maar richtinggevend (lering getrokken uit eerste buurtmoestuin).
Voedselbos Rotterdam
Samen met Paul de Graaf (Eetbaar Rotterdam en een Martin Crawford-adept) en Bastiaan Rooduijn werd via Rotterdam Forest Garden netwerk (2013) het Voedselbos Rotterdam geboren en om e.e.a. een legale en ook werkbare basis te geven werd in 2020 de Coöperatie Ondergrond opgericht. Ondergrond heeft de Sociale Permacultuur omarmt, dat wil zeggen dat besluiten niet hiërarchisch worden genomen, maar volgens de consentmethode, dus in overeenstemming (voorstel – vragenronde – meningenronde, waarin iedereen aan het woord komt, en er niet ingebroken wordt).
Vanaf de tijd dat RFGN en daarna Coöperatie Ondergrond actief is in Rotterdam is er op 15 locaties een voedsel-bos of tuin ingericht. Jaarlijks worden er 3 tot 5 groene schooltuinen aangelegd.
Nog een oneliner: Je denkt dat je onmisbaar bent, maar soms zit je zelf de voortgang in de weg.
Wat mij opviel tijdens dit ‘theoriedeel’ in de ochtend was de onbevangenheid en het jezelf blootgeven, oftewel je kwetbaar (durven) op te stellen, om daarmee deels vertrouwen te wekken, maar ook er voor zorgen dat jouw boodschap en (levens)ervaringen beklijven bij de anderen. Dat kan niet iedereen, en ik merkte bij zo’n beetje alle tien de dagen van de Voedselbos Expert Cursus 2023 dat dat juist wel het geval was. Zeer waardevol!
Geld verdienen?
Een andere inkomstenbron van Max is Moestuinman. Sinds 2014 werkt Stichting Voedseltuin Rotterdam samen met Moestuinman. Max geeft leiding op de tuin aan een groep van 40 vrijwilligers volgens de principes van permacultuur. Hij stuurt ze aan en brengt zijn kennis van het groen over op de groep vrijwilligers. De hele oogst gaat naar een aantal uitdeelpunten van de Voedselbank en de vrijwilligers.
Om 11:15 uur hield Max een check-in, waarbij iedereen – je kon er ook het zwijgen toe doen – kon vertellen wat hem of haar dwars zat, waardoor bijvoorbeeld het toeleven naar deze cursusdag niet optimaal verliep. Spontaan meldden een aantal deelnemers dat ze volgend jaar wel weer deze cursus wilden volgen!
Zo’n 25 minuten later, de check-in was inmiddels afgerond en werd het thema ‘Is werk geld”? het onderwerp van gesprek. Oftewel anders kijken naar werk.
- Goed weten wat je niet kan
- Gratis meewerken – leren en ervaring opdoen
- Samenwerken – je netwerken uitbreiden
- Voldoening uit je werk halen – voldoening is ook opbrengst
- En zo noemde Max er nog een stuk of drie, die ik door de discussie gemist heb
Ook van belang is je te realiseren dat het opleiden en/of bijscholen of leren van en het samenwerken met andere mensen ook een investering is, die zich als het goed is later terugbetaald.
Over samenwerken gesproken. In Rotterdam zijn er tal van organisaties die zich op wijkniveau bezig houden met de bewoners. Zoals Stichting DOCK, opgericht in 1996. In dat jaar zijn de stedelijke organisaties voor opbouwwerk, maatschappelijk werk en ouderenwerk gedecentraliseerd naar de toenmalige deelgemeenten. DOCK ging aan de slag in Kralingen-Crooswijk. De C en K in de naam stonden voor de twee wijken van de deelgemeente. Zo ook Stichting GroenGoed Rotterdam, een organisatie die vanaf 2009 bijna elk jaar een nieuwe buurtmoestuin is begonnen. In 2017 werd het tijd om Stichting GroenGoed te richten, om het werk op die tuinen te ondersteunen. De Stichting heeft het doel om het tuinieren in te zetten voor een ecologische en menswaardige stad. Met de tuinen wordt armoede bestreden, wordt er gewerkt aan het verkleinen van onze ecologische voetafdruk, wordt geleerd om zelfvoorzienend te leven, en wordt een inclusieve vorm van eigendom over land in de praktijk gebracht. En dat alles met de Permacultuur als uitgangspunt. Momenteel worden zo’n 15 locaties in Rotterdam beheerd.
Nog meer over geld en waarde: het begrip sociaal kapitaal. Anders gezegd: hoeveel is een notenboom die je aanschaft voor € 50,00 over 25 jaar waard wanneer de boom volwassen is en gaat opbrengen? Maar ook zaken als fondsen werven, als er in de toekomst ‘geen verdienmodel’ in zit. In Rotterdam is veel stadslandbouw, de vergroening van Rotterdam.
Oneliner: Wat snel groeit gaat ook weer snel dood.
Vlak voordat we gingen lunchen (met een lekkere pompoensoep en heerlijk brood) werd ik door Katrien verrast met een eetbaar presentje, als dank voor mijn negen vorige verslagen van deze cursusdag, namens alle cursisten. Wat een leuke (en lekkere) geste!
Om 13:30 uur begon het praktijkdeel van deze dag. Als eerste locatie werden we door Max geleid naar de Katholieke basisschool de Bavokring aan de Willem Ruyslaan, één van de scholen waar de schooltuin is ‘aangepakt’ door Voedselbos Rotterdam. Opvallende zaken zijn het werken met randen, zorg dat er een duidelijke afscheiding is tussen pad en bed en dat er bij de inrichting rekening is gehouden met de eetbaarheid van planten. Zoals de Roomse Kervel een bodembedekker met mooie bloemetjes die lekkere zaaddoosjes levert. Maar ook Mierikswortel, een mooi bloeiende en tevens diep wortelende plant. De gele daglelie werd er dor Max ook uitgelicht, omdat deze enkelbloemige variant een zo’n beetje volledig eetbare plant oplevert. Een interessante opmerking is dat planten, ondanks dat ze groeien op in meer of mindere mate vervuilde grond, ze de mogelijke invloed van die ongunstige ondergrond niet meenemen in hun voortplantingsorganen, zodat de vruchten prima te eten zijn.
Ook genoemd werd de in deze schooltuin groeiende heemst (Althaea officinalis), Het zetmeel met eiwitachtige stoffen dat wordt gevonden in de wortel, werd vroeger gebruikt tijdens het bereiden van het snoepgoed marshmallows en spekken. De bladeren van deze plant zijn gekookt eetbaar, de bloemen worden rauw gebruikt in salades. En medicinaal heeft heemstwortel een verzachtende werking op de luchtwegen.
Bijzonder waren de vier prachtige informatieborden die Jack Broeders in opdracht van Coöperatie Ondergrond heeft gemaakt en die nu prima duiding geven over deze schooltuin.
Oneliner: hoe groter het blad, hoe meer schaduw de plant wil hebben.
In deze schooltuin is de kruidlaag in de verschillende bedden volledig gemulcht, er groeit praktisch geen onkruid in en er is al 5 jaar geen water gegeven. De belangrijkste samenwerkingseis aan scholen die een schooltuin samen met Voedselbos Rotterdam willen aanleggen is dat minimaal 50% van alle tegels eruit moeten.
De tweede locatie die we bezochten was de Kralingsche School aan de Rozenburglaan. Vergelijk het schoolplein dat je ziet tijdens het 76 tellen durende promotiefilmpje (activeer de link in de regel hierboven) met de foto’s, dan zie je voor wat voor transformatie Voedselbos Rotterdam heeft bewerkstelligd.
Al manoeuvrerend langs plassen en onder paraplu’s liepen we naar onze ‘hoofd’-locatie van vandaag, het Arboretum Trompenburg, dat aan weerskanten van de Groene Wetering is gesitueerd. Maar voordat we daar aankwamen liep de groep voorbij de Hoflaankerk, waar onze lokale gids ons wees op de Judasboom (Cercis siliquastrum), die zoals de Roomse kervel past bij de Katholieke basisschool de Bavokring, deze boom hier juist voor een kerk staat.
Om 15:00 uur arriveerden we bij het toegangshek van het Voedselbos de Overtuin. In Voedselbos de Overtuin wordt de rijke botanische kennis van Trompenburg gekoppeld aan het vernieuwende voedselbosconcept. Dit voedselbos is een samenwerking tussen Trompenburg Tuinen & Arboretum, Moestuinman, Rotterdams Forest Garden Netwerk en St. Voedselbosbouw NL. Zo’n 1,5 hectare van het in totaal 8 hectare grote Trompenburg is voedselbos geworden. Dit Arboretum is al sinds 1958 geopend voor het publiek, daarvoor was dit privébezit niet toegankelijk. Omdat deze mooi aangelegde tuin vlak bij mijn geboortegrond is gesitueerd, besef ik nu dat ik al die jaren dat ik daar als kind in die buurt speelde, iets heel moois gemist moet hebben. Maar de rondleiding met Max heeft dat gelukkig voor een deel weer vergoed.
“Op bezoek bij het oudste en grootste Rotterdamse voedselbos” is de kop van een artikel in de lokale pers uit 2021. Omdat het pas droog werd toen we om ongeveer 16:30 uur terug waren op de Oudedijk kon ik niet veel notities maken, moet ik voor dit gedeelte van de excursie een beroep op mijn geheugen doen. Wat me bij is gebleven is de opmerking dat het aanleggen van een kruid laag, vanwege het grote aantal vierkante meters, dat een relatief kostbare aangelegenheid kan worden. Daarom is het slim om die planten zelf (uit) te zaaien en te kweken. Hetzelfde geldt uiteraard voor (vrucht)bomen die in de huidige tijd van vraag naar biologisch geweekt fruitgoed vanwege het exponentieel groeiend aantal voedselbossen in Nederland. Opvallende zaken (qua geheugen) waren de Koreaanse dennen, die pas na een jaar of 40 pijnboompitten gaan produceren. Twee keer zo lang zo je moeten wachten totdat de muskaatboom nootmuskaat (en foelie) gaat produceren. Bijzonder is ook dat de Koreaanse dennen in Trompenburg geënte exemplaren zijn. In een kweekgedeelte van het voedselbos was zoethout te zien. Waarvan de bloemen ook prachtig als droogbloemen zijn er gebruiken, wat weer een verdienmodel van een voedselbos kan zijn.
Aan het einde van de Trompenburg doorleiding werden we verzocht om aan te geven wat voor eenieder de waarde en leercurve van deze 10-daagse cursus was.
Afgesloten werd (naar voorbeeld van deze cursus uit 2022) met de vraag naar het instant houden van de appgroep, want wellicht wordt er ergens in 2024 nog een dag georganiseerd, zodat we elkaars voedselbossen kunnen bezoeken. Wie, wat en wanneer werd nog even in het midden gelaten. [Ergens in april/mei 2024 zijn jullie van harte welkom op ’s Heeren Vruchten in Etten-Leur]
Daarom heb ik het onderstaande overzicht gemaakt, wat het contact houden hopelijk voorlopig in stand gaat houden, of in ieder geval daar een bijdrage aan levert. Mochten er zich in deze opsomming onregelmatigheden bevinden, laat het me weten, dan pas ik het aan.
Deelnemers Voedselbos Expert Cursus 2023
- Bart van der Geest Ondergrond
- Bastiaan Rooduijn Ondergrond Natvise Voedselbos Groengenoten
- Christine de Vogel christinedevogel.com
- Denna Verhoef
- Dick Ringelberg Voedselbos ‘s Heeren Vruchten Voedselbos Molenweg Gerard’s voedselbos
- Hille van der Kaa Voedselbos ‘s Heeren Vruchten Voedselbos Molenweg
- Jaap Keizer
- Jack Broeders de panelen bij de Bavokring
- Katrien Prak de Rode Mus
- Leo Ceelen Voedselbos ‘s Heeren Vruchten Voedselbos Molenweg
- Loes Gorris Eco-Care Gorris
- Maarten Espkamp Ondergrond–Voedselmoerasbos
- Maarten Jansen De Wilde Bodem
- Marja Holtmaat A-B Cultivars
- Steven Kramer Ondergrond Moestuinman
- Tine van de Wetering Chofucan Training
- Tom Struyf Vincent Company Brakkegrond Tom Struyf De tuinen van Tom